ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ(၃)

ဟဒီးသ္ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ အပိုဒ္(၉)
المْبحَثٌ الأول
الخبر المتواتر
အုပ္စု ၁ မွ ပထမေခါင္းစဥ္။ ။ အလ္ ခဗရြလ္မူသဝါးေသရ္

1- تعريفه :
ရွင္းလင္းခ်က္။ ။ ခဗရ္မူသဝါးေသရ္ဆိုသည္မွာ။ ။

أ‌) لغة: هو اسم فاعل مشتق من المتواتر أي التتابع، تقول تواتر المطر أي تتابع نزوله.
အဘိဓါန္အဓိပၸါယ္အရ။ ။ (ျပဳသူနာမ္) စဥ္ဆက္မျပတ္ေနာက္လိုက္ဆက္တြဲးျခင္း။ အသ္သဝါးသြရ္ဆိုသည္႔ စကားလံုးမွခြဲထြက္ဆင္းသက္လာျခင္းျဖစ္သည္။မွတ္ခ်က္။ ။ မူရင္းက်မ္းပါ المتواتر အလ္မုသဝါးေသရ္အား التواترအသ္သဝါးသြရ္ဟုေျပာင္းလဲဖတ္ရွဳရန္ စာရိုက္သူဖက္မွ မွားရိုက္မိျခင္းျဖစ္သည္ ။ ပမာေဆာင္ရေသာ္။ ။ မိုးရြာသြန္းခ်ိန္တြင္ မိုးေရမ်ားသည္စဥ္စက္မျပတ္ေနာက္လိုက္ဆက္တြဲရြာသြန္းလ်က္ရွိ၏
ب‌) اصطلاحا: ما رواه عدد كثير تٌحيل العادة تواطؤهم على الكذب.
ခဗရ္မူသဝါးေသရ္ဆိုသည္မွာ။ ။ အစၥလာမ့္ဓမၼတရားေတာ္၌ တြင္က်ယ္စြာအသံုးျပဳေနသည္႔ အသံုးနွုန္းအဓိပၸါယ္အရ တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး(ဆြ)ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ျပန္ရာတြင္ ရာဝီ (ဆင္႔ျပန္သူ)မ်ား၏အေရအတြက္မွာဆယ္ဦးႏွင္႔အထက္ရွိျခင္း၊ ဆင္႔ျပန္မွုနည္းလမ္းမ်ား မ်ားစြာရွိျခင္း၊သို႔ေသာ္လည္းေနာက္ဆံုးမွာ
ဟဒီးဆ္ေတာ္၏မွန္ကန္ခိုင္မာမႈ၊ ဆိုလိုရင္းအဓိပၸာယ္အားျဖင့္ တစ္မ်ဳိးတည္း တစ္ပံုစံတည္းထြက္ေနေသာေၾကာင့္ ယင္းဟဒီးသ္ေတာ္အား ေဒသအသီးသီးတို႔မွ ဆင္႔ျပန္သူတို႔အဖို႔ စုေပါင္းလီဆယ္ခဲ႔ႀကသည္ဟုအနံ႔အသက္ပင္မရွိ၍ မည္သည္႔ဆင္ျခင္တံုကမွ ယင္းအားတမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး(ဆြ)၏ဟဟီးသ္မဟုတ္ဟု မယိုးစြပ္နိုင္ေပ သို႔အတြက္ေႀကာင္႔ ဥာဏ္ပညာရွိသူမ်ားက ယင္းအားစင္စစ္တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး(ဆြ)၏ဟဒီးသ္ေတာ္ျဖစ္ေႀကာင္းအကြဲအ
လြဲမရွိေထာက္ခံအတည္ျပဳခဲ႔ႀကသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ အထက္ပါ ခဗ္လြလ္ မုသဝါးေသရ္အား ရွဳိက္ၡဆြာေလဟ္အူသိုင္မီးမွ မိမိ၏ مصطح الحديث က်မ္းတြင္ ဤသို႔ ဖြင္႔ဆိုထားေပးသည္ ။
المتواتر:
ما رواه جماعة يستحيل في العادة أن يتواطئوا على الكذب، وأسندوه إلى شيء محسوس

ဟဒီးသ္ေတာ္အား မ်ားျပားလွတဲ႔ဆင္႔ျပန္သူ (ရာဝီ)မ်ားအေနျဖင္႔ ဆင္႔ျပန္ရာတြင္ စုေပါင္းလီဆယ္ႀကသည္႔အနံအသက္ပင္မရွိေခ် အေႀကာင္းမွုကား ဆင္႔ျပန္မွု လမ္းေႀကာင္းတိုင္းတြင္ တစ္ဦးနွင္႔တစ္ဦး ဘယ္လိုပံုစံမ်ိဳး ႀကားသိခဲ႔တယ္ဆိုတဲ႔ ကြင္းဆက္မျပတ္ခ်ိန္ဆက္မွုေတြရွိေနႀကေပသည္။
ومعنى التعريف: أي هو الحديث أو الخبر الذي يرويه في كل طبقة من طبقات سنده رواة كثيرون يحكم العقل عادة باستحالة أن يكون أولئك الرواة قد اتفقوا على اختلاق هذا الخبر. ခဗရ္မူသဝါးေသရ္ဆိုသည္မွာ။ ။ အစၥလာမ့္ဓမၼတရားေတာ္၌ တြင္က်ယ္စြာအသံုးျပဳေနသည္႔ အသံုးနွုန္းအဓိပၸါယ္အရ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ျပန္ရာတြင္ ရာဝီ (ဆင္႔ျပန္သူ)မ်ား၏အေရအတြက္မွာဆယ္ဦးႏွင္႔အထက္ရွိျခင္း၊ ဆင္႔ျပန္မွုနည္းလမ္းမ်ား မ်ားစြာရွိျခင္း။သို႔ေသာ္လည္းေနာက္ဆံုးမွာ
ဟဒီးဆ္ေတာ္၏မွန္ကန္ခိုင္မာမႈ၊ ဆိုလိုရင္းအဓိပၸာယ္အားျဖင့္ တစ္မ်ဳိးတည္း တစ္ပံုစံတည္းထြက္ေနေသာေၾကာင့္ ယင္းဟဒီးသ္ေတာ္အား ေဒသအသီးသီးတို႔မွ ဆင္႔ျပန္သူတို႔အဖို႔ စုေပါင္းလီဆယ္ခဲ႔ႀကသည္ဟုအနံအသက္ေတာင္မရွိသည္႔အေလ်ာက္ မည္သည္႔ဆင္ျခင္တံုကမွယင္းသည္တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီးဆြ၏ဟဒီးသ္ေတာ္မဟုတ္ေႀကာင္း မယိုးစြပ္နိုင္ေပ သို႔အတြက္ေႀကာင္႔ ဥာဏ္ပညာရွိသူမ်ားက ယင္းအားစင္စစ္တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး(ဆြ)၏ဟဒီးသ္ေတာ္ျဖစ္ေႀကာင္းအကြဲအလြဲမရွိေထာက္ခံအတည္ျပဳခဲ႔ႀကသည္။

------------------------------------------------------------------
 
ဟဒီးသ္ ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အပိုဒ္(၁၀)
2- شروطه:
မွတ္ခ်က္။ ။
يتبين من شرح التعريف أن التواتر لا يتحقق في الخبر إلا بشروط أربعة وهي:
အထက္တြင္ရွင္းလင္းတင္ျပခဲ႔သည္႔ ခဗရ္မုသဝါးေသရ္(ဟဒီးသ္တစ္ပုဒ္)တြင္ မရွိမျဖစ္အေရးႀကီးလိုအပ္ခ်က္၄ ခ်က္ရွိသည္ ၎တို႔မွာ
أ‌) أن يرويه عدد كثير . وقد اختلف في أقل الكثرة على أقوال المختار أنه عشرة أشخاص
၁။ ခဗရ္မုသဝါးေသရ္ေခၚ ဟဒီးသ္တစ္ပုဒ္တြင္အနည္းဆံုး ဆင္႔ျပန္သူ (ရာဝီ)ဆယ္ပါး ရွိရမည္။
ب‌) أن توجد هذه الكثرة في جميع طبقات السند.
၂။ ယင္းသို႔မ်ားျပားေသာဆင္႔ျပန္သူတို႔၏ ဆင္႔ျပန္မွုအဆင္႔တိုင္းတြင္ ျပတ္လပ္မွုမရွိပဲအဆင္႔ဆင္႔ခ်ိတ္ဆက္မွုရွိရမည္။
ت‌) أن تٌحيل العادة تواطؤهم على الكذب.

၃။ အုပ္စုဖြဲ႔ စုေပါင္းလီဆယ္ႀကသည္႔အနံ႔အသက္ပင္မရွိေစျခင္း။

ث‌) أن يكون مٌسْتَنَد خبرهم الحس .
၄။ ေယဘုယ်အားျဖင္႔ ဆင္႔ျပန္သူတို႔၏ ဆင္႔ဆိုမွုတို႔တြင္အျပန္အလွန္ဆင္႔ကဲညြန္ႀကားခ်က္ပို႔ခ်ခ်က္ေျပာႀကားခ်က္သတင္းေပးခ်က္စတဲ႔ အခ်က္အလက္မ်ား (ဟစ္)ရွိရမည္။

كقولهم سمعنا أو رأينا أو لمسنا أو ..... أما إن كان مستند خبرهم العقل. كالقول بحدوث العالم مثلا . فلا يسمي الخبر حينئذ متواتراً .
ပမာေဆာင္ရေသာ္ (ရာဝီ)ဆင္႔ဆိုသူတို႔သည္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္ထံမွ ကြ်န္ုပ္တို႔ႀကားသိခဲ႔ရသည္ ျမင္ေတြ႔ခဲ႔ရသည္ ထိေတြ႔ခဲ႔ရသည္ ယင္းကဲ႔သို႔အသံုးအနွဳံးမ်ားကို ကို (ဟစ္) ဟုေခၚသည္။
ဥပမာ။ ။တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး၏ မိန္႔ျမြတ္ခ်က္၊လုပ္ေဆာင္ခ်က္အား ဇိုက္ဒ္ မွ ႀကားခဲ႔သည္၊ေတြ႔ျမင္ခဲ႔သည္ကို အဟ္မဒ္အား ထပ္ဆင္႔ေျပာႀကားခဲ႔သည္ သတင္းေပးခဲ႔သည္ အဟ္မဒ္မွ မိုဟမ္ၼဒ္အား ထပ္ဆင္႔ သတင္းေပးခဲ႔သည္ ေျပာႀကားခဲ႔သည္ စတဲ႔ အဲလို ထိေတြ႔မွုခ်ိတ္ဆက္မွုမ်ားပင္ျဖစ္သည္။
အကယ္၍မိမိတို႔၏ ဦးေနွာက္ဥာဏ္စဥ္တို႔ျဖင္႔ ကမာၻ႔သတင္းျဖစ္စဥ္မ်ားကိုအဆင္႔ဆင္႔ဆင္ဆို ေျပာႀကားမည္ဆိုက ယင္းကို ခဗရ္မုသဝါးေသရ္(ဟဒီးသ္)လို႔မေခၚဆိုနိုင္ပါ။
3- حٌكمه :
ပညတ္ခ်က္။ ။
المتواتر يفيد العلم الضروري، أي اليقيني الذي يضطر الإنسان إلى التصديق به تصديقاً جازماً كمن يشاهد الأمر بنفسه كيف لا يتردد في تصديقه، فكذلك الخبر المتواتر. لذلك كان المتواتر كله مقبولا ولا حاجة إلى البحث عن أحوال رواته.
ခဗရ္မုသဝါးေသရ္္ (ဟဒီးသ္)ေတာ္အား မြတ္စ္လင္မ္တို႔အဖို႔
ဟဒီးဆ္ေတာ္၏မွန္ကန္ခိုင္လံုမႈမ်ားနွင္႔(ရာဝီ) ဆင့္ျပန္သူအစဥ္အဆက္စသည့္အခ်က္မ်ားအားဆန္းစစ္ရန္ပင္မလိုအပ္ေတာ့ေသာအလြန္ထင္ရွားလွသည့္ဟဒီးဆ္ေတာ္မ်ားျဖစ္သည္႔အေလ်ာက္ယံုမွားသံသယမရွိပဲအေရးတႀကီးလိုက္နာက်င္႔သံုးရမည္။ 
---------------------------------------------------------------
 
ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အပိုဒ္(၂၆)
) فوائد المستخرجات على الصحيحين :
ဗုခါရီမြတ္စ္လင္မ္က်မ္းလာ ဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားအား ေနာက္ထပ္ (မုစ္သခ္ရာဂ်္)ေကာက္နုတ္တင္ျပခဲ႔ႀကသည္႔က်မ္းမ်ား၏အက်ိဳးထူးမ်ားမွာ
للمستخرجات على الصحيحين فوائد كثيرة تقارب العشرة ، ذكرها السيوطي في تدريبه وإليك أهمها :
ဗုခါရီမြတ္စ္လင္မ္က်မ္းလာ ဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားအား ေနာက္ထပ္ (မုစ္သခ္ရာဂ်္)ေကာက္နုတ္တင္ျပခဲ႔ႀကသည္႔က်မ္းမ်ား၏အက်ိဳးထူးမ်ားမွာ
ဆယ္ခုနီးပါးရွိသည္ဟု အီမာမ္ဆူယူသီြးသခင္ႀကီးမွ မိမိ၏ သဒ္ရီးဗ္ က်မ္း စာမ်က္နွာ ၁၁၅ ၁၁၆တြင္ ေဖၚျပထားေပသည္။
1- علو الإسناد: لأن مصنف المستخرج لو روي حديثاً من طريق البخاري مثلا لوقع أنزل من الطريق الذي رواه به في المستخرج.
၎အက်ိဳးထူးမ်ားအနက္ ၁။ ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းပို၍ျမင္႔မားခိုင္မာေစျခင္း။
ပမာေဆာင္ရေသာ္။ ။ မုစ္သခ္ရာဂ်္က်မ္းရွင္သည္ ဟဒီသ္ေတာ္တစ္ပုဒ္အား အီမာမ္ဗုခါရီဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္႔လမ္းေႀကာင္းအတိုင္းဆင္႔ဆိုခဲ႔ပါက ၎၏ ဆင္႔ဆိုမွဳလမ္းေႀကာင္ပါတစ္ခုထပ္တိုး၍ ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းမ်ားမွာ ပိုမို၍ခိုင္မာက်စ္လစ္ေစသည္။
2- الزيادة في قدر الصحيح : لما يقع من ألفاظ زائدة وتتمات في بعض الأحاديث.
အက်ိဳးထူးမ်ားအနက္ ၂။ ဟဒီးသ္ေတာ္သည္ ပို၍စစ္မွန္ခိုင္မာေစ၍ လိုရင္းကိုကြက္ကြင္းစြာနားလည္နိုင္ေစ၏။
ပမာေဆာင္ရေသာ္။ ။ အခ်ိဳ႔ေသာ ဟဒီးသ္စာသားမ်ားသည္ တိုေတာင္းက်စ္လစ္္၏။
စကားလံုး စာသားမ်ား က်ယ္ျပန္႔မွုမ်ားျပားလာသည္နွင္႔အမွ် နားလည္မွုပိုင္းတြင္ ပို၍ရွင္းလင္းေစ၍ ဟဒီးသ္ေတာ္အားလည္း ပို၍ခိုင္မာေစသည္။
3- القوة بكثرة الطرق : وفائدتها الترجيح عند المعارضة .
အက်ိဳးထူးမ်ားအနက္ ၃။ ဆင္႔ဆိုမွုမွုလမ္းေႀကာင္းမ်ားလာ လာသည္နွင္႔အမွ် ဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားအားပို၍ခိုင္မာေစသည္။
ပမာေဆာင္ရေသာ္။ ။ ဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားအား ဆင္႔ဆုိမွုလမ္းေႀကာင္းမ်ား မ်ားျပာလာပါက တစ္ပုဒ္နွင္႔တစ္ပုဒ္နိုင္းယွဥ္ကာ ပို၍အားေကာင္းေသာ ဟဒီးသ္ေတာ္အား အေကာင္အထည္ေဖၚက်င္႔ႀကံနိုင္ႀကမည္။
11- ما هو المحكوم بصحته مما رواه الشيخان ؟
ေမး ။ ။ အီမာမ္ ဗုခါရီသခင္ႀကီး(ရဟီ)နွင္႔အီမာမ္ မြတ္စ္လင္မ္(ရဟီ)သခင္ႀကီးနွစ္ပါး၏ ဆင္႔ဆိုတင္ျပခဲ႔ႀကေသာ မိမိတို႔၏က်မ္းပါဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားကို အဘယ္႔ ေႀကာင္႔ ပညာရွင္ႀကီးမ်ားမွ စစ္မွန္ခိုင္လံု သည္႔ (ဆြဟီးဟ္)ဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားအျဖင္႔သတ္မွတ္အတည္ျပဳလက္ခံႀကပါသနည္း။
مر بنا أن البخاري ومسلماً لم يُدْخِلا في صحيحيهما إلا ما صح وأن الأمة تلقت كتابيهما بالقبول . فما هي الأحاديث المحكوم بصحتها والتي تلقتها الأمة بالقبول يا تري ؟

အီမာမ္ ဗုခါရီသခင္ႀကီး(ရဟီ)နွင္႔အီမာမ္ မြတ္စ္လင္မ္္ (ရဟီသခင္ႀကီးနွစ္ပါး၏ ဆင္႔ဆိုတင္ျပခဲ႔ႀကေသာ မိမိတို႔၏က်မ္းပါဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားကို အဘယ္႔ ေႀကာင္႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ားမွ စစ္မွန္ခိုင္လံု သည္႔ (ဆြဟီးဟ္)ဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားအျဖင္႔သတ္မွတ္အတည္ျပဳလက္ခံႀကပါသနည္းဆိုသည္႔အေႀကာင္းရင္းမွာ ၎တို႔ကိုယ္တိုင္ကပင္ မိမိတို႔သည္မိမိတို႔၏က်မ္းႀကီးမ်ား၌ စစ္မွန္ခိုင္လံုသည္႔ (ဆြဟီးဟ္)ဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားကိုသာဆင္႔ဆိုတင္ျပခဲ႔ႀကသည္ဟုဆိုထားျခင္းကို စာဖတ္သူမ်ားအေနျဖင္႔ အထက္မွာဖတ္မိခဲ႔ႀကမည္ဟုေမွ်ာ္လင္႔ပါသည္။

والجواب هو : أن ما روياه بالإسناد المتصل فهو المحكوم بصحته . وأما ما حذف من مبدأ إسناده راو أو أكثر ـ ويسمي المٌعَلَّق وهو في البخاري كثير ، لكنه في تراجم الأبواب ومقدمتها ، ولا يوجد شيء منه في صلب الأبواب البته ، أما في مسلم فليس فيه من ذلك إلا حديث واحد في باب التيمم لم يصله في موضع آخر ـ فحكمه كما يلي :
ေျဖ။ ။ အီမာမ္ ဗုခါရီသခင္ႀကီး(ရဟီ)နွင္႔အီမာမ္ မြတ္စ္လင္မ္္ (ရဟီ)သခင္ႀကီးနွစ္ပါး၏ ဆင္႔ဆိုတင္ျပခဲ႔ႀကေသာ မိမိတို႔၏က်မ္းပါဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားကိုဆင္႔ျပန္သူမ်ားသည္ကြင္းဆက္မျပတ္ခ်ိတ္ဆက္မွုအဆင္႔အဆင္႔တို႔ျဖင္႔ ဆင္႔ျပန္ခဲ႔ျခင္းေႀကာင္႔ပင္ျဖစ္၏။ ဆင္႔ျပန္သူမ်ား၏ဆင္႔ဆိုမွအစတြင္ (ရာဝီ)ဆင္႔ျပန္သူ တစ္ပါး တစ္ပါးထက္အမ်ား ကြင္းဆက္မွုျပတ္လပ္ပါက ယင္းအဟီးသ္ေတာ္အား( မုအလ္လာက္ )ဟုအမည္ေပးႀကသည္ ယင္းကဲ႔သို႔ (ဟဒီးသ္မုအလ္လာက္)မ်ားကို အီမာမ္ ဗုခါရီသခင္ႀကီးမွ မိမိ၏က်မ္းတြင္ဆင္႔ဆိုတင္ျပခဲ႔၏ ။ သို႔ေသာ္လည္း အီမာမ္ဗုခါရီသခင္ႀကီး၏က်မ္းအစ မာတိကာတြင္ ယင္းမုအလ္လာက္ ဟဒီးသ္ေတာ္အား ဘယ္သို႔ေသာ အခန္းက႑ တြင္ထည္႔ဆိုတင္ျပခဲ႔သည္ကို ေဖၚျပထားျခင္းအလ်ဥ္းမရွိေပ။ မွတ္ခ်က္ ။ ။ ဟဒီးသ္ မုအလ္လာက္ဆိုသည္မွာ အဘယ္နည္းဆိုသည္ကို လာမည္႔ က႑မ်ားတြင္ရွင္းလင္းတင္းျပေပးသြားပါမည္။ အီမာမ္ မြတ္စ္လင္မ္ (ရဟီ)သခင္ႀကီးမွ မိမိဆင္႔ဆိုတင္ျပခဲ႔ေသာ ဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားတြင္ ဟဒီးသ္ မုအလ္လာက္တစ္ပုဒ္ သယမ္မြန္မ္ အခန္းက႑တြင္ထည္႔သြင္းတင္ျပခဲ႔ေႀကာင္း မိမိက်မ္းတြင္ထည္႔သြင္းေျပာႀကားခဲ႔၏။
-------------------------------------------------------
 
ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အပိုဒ္(၃၂)
_ معنى قول الترمذي وغيره " حديث حسن صحيح " .
အီမာမ္ ေသရ္ေမဇီ(ရဟီ)သခင္ႀကီးနွင္႔ အျခားေသာ အီမာမ္ႀကီးမ်ား မွ (ဟဒီးသြန္ ဟစႏြန္၊ ဆြဟီးဟြန္)ဟု ဆိုျခင္း၏ အလိုသေဘာမွာ..
إن ظاهر هذه العبارة مٌشْكِل ، لأن الحسن يتقاصر عن درجة الصحيح ، فكيف يٌجْمَعٌ بينهما مع تفاوت مرتبتهما ؟ ولقد أجاب العلماء عن مقصود الترمذي من هذه العبارة بأجوبة متعددة أحسنها ما قاله الحافظ ابن حجر ، وارتضاه السيوطي . وملخصه ما يلي :
ဟဒီးသ္ေတာ္ တစ္ပုဒ္တည္းအေပၚ (ဟစန္ နွင္႔ ဆြဟီးဟ္)ျဖစ္သည္ဟု အဆင္႔အတန္းမတူသည္႔ အမည္နွစ္ခုကို အီမာမ္ ေသရ္ေမဇီ(ရဟီ)သခင္ႀကီးမွ ပူးေပါင္းသတ္မွတ္ျခင္းသည္ သာမွန္အားျဖင္႔ ႀကည္႔မည္ဆိုလွ်င္ အျငင္းပြားစရာ ကိစၥတစ္ခုလိုပင္ျဖစ္ေပ၏ ။
အမွန္တကယ္ေတာ႔ ဟစန္ဆိုတာ ဆြဟီးဟ္ထက္တဆင္႔နိမ္႔လို႔ ဟစန္ဟု အမည္ေပးခဲ႔ျခင္းျဖစ္ေပသည္ သို႔ပါ ၍ (ဟဒီးသြန္ ဟစႏြန္ ဆြဟီးဟြန္ ) ဟဒီးသ္တစ္ပုဒ္တည္းကို ဟစန္ ေရာ ဆြဟီးဟ္ ေရာ နွစ္ခုစလံုးျဖစ္သည္ဟု အီမာမ္ ေသရ္ေမဇီ(ရဟီ)သခင္ႀကီးမွ ေျပာဆိုျခင္းမွာ ဘာေႀကာင္႔ပါနည္းဟု စဥ္းစားစရာျဖစ္ေနေပသည္။
ဤသည္ကို ဟဒီးသ္ပါရဂူ ပညာရွင္ႀကီးမ်ားမွ အဆိုအမ်ိဳးမ်ိဳးဖြင္႔ဆိုႀကေပမယ္႔ အေကာင္းဆံုး ဖြင္႔ဆိုခဲ႔သည႔္ အိဗ္နုဟဂ်ရ္(ရဟီ)သခင္ႀကီး၏ အဆိုတစ္ရပ္ကို အီမာမ္ ဆူယူသြီ(ရဟီ)သခင္ႀကီးမွလည္း နွစ္ျခိဳက္၍ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ကာ တင္ဆက္ေပးပါမည္။
ت‌) إن كان للحديث اسنادان فأكثر فالمعني " حسن باعتبار اسناد ، صحيح باعتبار اسناد آخر " .
ဟဒီးသ္ေတာ္တစ္ပုဒ္တည္းကို ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္း နွစ္ခု(သို႔)နွစ္ခုထက္အမ်ားမွ ဆင္႔ဆိုခဲ႔ႀကသည္။ လမ္းေႀကာင္းတစ္ခုတြင္ ဟစန္ အဆင္႔ရွိ၍ က်န္လမ္းေႀကာင္းတစ္ခုတြင္ ဆြဟီးဟ္အဆင္႔ရွိ၏ ။ သို႔အတြက္ေႀကာင္႔ ဟဒီးသ္ေတာ္ တစ္ပုဒ္တည္းအား ဟစန္လည္းျဖစ္၏ ဆြဟီးဟ္လည္းျဖစ္၏ဟု အမည္နွစ္မ်ိဳးစလံုးျဖင္႔သတ္မွတ္ခဲ႔ႀက၏။
ث‌) وان كان له اسناد واحد فالمعني " حسن عند قوم ، صحيح عند قوم آخرين " .
အကယ္၍ ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းတစ္ခုတည္းျဖစ္က ဤဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းအား ပညာရွင္ႀကီးမ်ားနွစ္ဖြဲ႔မွ အကြဲအလြဲျဖစ္ကာ တစ္ဖြဲ႔က ဆြဟီးဟ္ဟု သတ္္မွတ္ႀက၍ က်န္တစ္ဖြဲ႔မွ ဟစန္ ဟုသတ္မွတ္ႀက၏။ သို႔အတြက္ေႀကာင္႔ ဟဒီးသ္ေတာ္တစ္ပုဒ္တည္းအား ဆြဟီးဟြန္ ဟစႏြန္ဟု အမည္နွစ္ခုျဖင္႔ ပူးတြဲ ေခၚဆိုသံုးနွဳန္းခဲ႔ႀက၏။
فكأن القائل يشير إلى الخلاف بين العلماء في الحكم على هذا الحديث، أو لم يترجح لديه الحكم بأحدهما.
ဤသို႔ ဟဒီးသ္ေတာ္တစ္ပုဒ္တည္းအား ဆြဟီးဟြန္ ဟစႏြန္ဟု အမည္နွစ္ခုျဖင္႔ ပူးတြဲ ေခၚဆိုသံုးနွဳန္းခဲ႔ႀကျခင္း၏ အေႀကာင္းခ်င္းမ်ားကို (အီမာမ္ ေသရ္ေမဇီသခင္ႀကီး)မွ မိမိက်မ္းတြင္တင္ျပေပးလွ်က္ရွိ၏။ သို႔ေသာ္လည္း မိမိဘက္မွ အားသာခ်က္အားနည္းခ်က္မ်ားကိုမခြဲျခားေပးခဲ႔ေပ။
7- تقسم البَغَوي أحاديث المصابيح :
အီမာမ္ ဗဂ္ဝီး(ရဟီ)သခင္ႀကီး၏ (မဆြာဗီးဟြစ္စြႏၷဟ္)က်မ္းတြင္ (ဆြဟီးဟြန္ ဟစႏြန္)ဟုစသည္႔အသံုးအနွုန္းမ်ား သံုးနွုန္းခဲ႔သည္႔အလိုသေဘာမွာ
دَرَجَ الإمام البغوي في كتابه "المصابيح" على اصطلاح خاص له، وهو أنه يرمز إلى الأحاديث التي في الصحيحين أو أحدهما بقوله:" صحيح" وإلى الأحاديث التي في السنن الأربعة بقوله"حسن" وهو اصطلاح لا يستقيم مع الاصطلاح العام لدى المحدثين، لأن في السنن الأربعة الصحيح والحسن والضعيف والمنكر، لذلك نبه ابن الصلاح والنووي على ذلك، فينبغي على القارئ في كتاب " المصابيح" أن يكون على علم من اصطلاح البغوي الخاص في هذا الكتاب عند قوله عن الأحاديث:"صحيح" أو "حسن".
အီမာမ္ ဗဂ္ဝီး(ရဟီ)သခင္ႀကီး၏ (မဆြာဗီးဟြစ္စြႏၷဟ္)က်မ္းတြင္ (ဆြဟီးဟြန္ ဟစႏြန္)ဟုစသည္႔အသံုးအနွုန္းမ်ား သံုးနွုန္းခဲ႔သည္႔အလိုသေဘာမွာ
က်န္ ဟဒီးသ္ပါရဂူႀကီးမ်ား၏ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းခ်က္မ်ားနွင္႔မတူညီ၍ ၎သည္ သီးသန္႔ မိမိ၏စည္းကမ္းခ်က္မ်ားျဖင္႔ သတ္မွန္ေခၚဆိုသံုးနွုန္းခဲ႔၏။
ဤသည္ကို စာရွဳသူတို႔အေနျဖင္႔ အီမာမ္ဗဂ္ဝီး၏က်မ္းအားဖတ္ရွဳရာတြင္ အထူးသတိျပဳႀကရန္ အေရးႀကီးေႀကာင္း အိဗ္နုဆြလာဟ္သခင္ႀကီးနွင္႔ အီမာမ္ နဝဝီ(ရဟီ)သခင္ႀကီးတို႔မွ အထူးသတိေပးခဲ႔၏။
အေႀကာင္းမူကား အီမာမ္ဗဂ္ဝီ(ရဟီ)သခင္ႀကီးသည္ မိမိက်မ္းတြင္ ဗုခါရီမြတ္စ္လင္မ္က်မ္လာဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားအား တင္ျပရာတြင္ (ဆြဟီး)ျဖစ္သည္ဟု အမည္ေပးခဲ႔၏။
က်န္ (စူနန္ အရ္ဗအာဟ္) အဗူဒါဝူဒ္၊ နစာအီ၊ေသရ္ေမဇီ၊အိဗ္နုမာဂ်ာဟ္၊ က်မ္လာဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားအား တင္ျပရာတြင္ (ဟစန္)ျဖစ္သည္ဟု အမည္ေပးခဲ႔၏။
ဤသည္ က်န္ ဟဒီးသ္ပါရႀကီးမ်ားနွင္႔ေျဖာင္႔ေျဖာင္႔ႀကီးလြဲေန၏ က်န္ဟဒီးသ္ပါရဂူႀကီးမ်ားသည္ (စုနန္အရ္ဗအာဟ္) အဗူဒါဝူဒ္၊ နစာအီ၊ေသရ္ေမဇီ၊အိဗ္နုမာဂ်ာဟ္၊ က်မ္လာဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားအား တင္ျပရာတြင္ (ဆြဟီးဟ္၊ ဟစန၊ ဒြအီးဖ္၊ မြန္ေကရ္)စသည္႔အမည္မ်ားျဖင္႔ အသီးသီးတင္ျပခဲ႔ႀက၏။
-------------------------------------------------------------------
 
ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အပိုဒ္ (၄၇)

المٌرْسَل
အလ္မြရ္စလ္
1-تعريفه:
အလ္မြရ္စလ္ဆိုသည္မွာ။ ။
أ)لغة: هو اسم مفعول من " أرسل " بمعنى " أطلق " فكأن المُرسِل أَطْلَقَ الإسناد ولم يقيده براوٍ معروف.
အလ္မြရ္စလ္ဆိုသည္မွာ။ ။အဘိဓါန္အဓိပၸါယ္အရ (အျပဳခံနာမ္ )ေစလြတ္ခံရျခင္း၊ ျဖတ္ခ်ခံရျခင္း၊ ျဖတ္ခ်န္ခံရျခင္း။ အရ္စလာ ဆိုသည္႔စကားလံုးမွျဖစ္သည္။ လရ္စလာ ဆိုသည္မွာ ေစလြတ္ေသာ။ ေခ်ာင္ေသာ။ ခ်ည္ေႏွာင္မထားေသာ။ လြတ္ေန ေသာ။ အလြတ္။ ေလ်ာ့ရေလ်ာ့ရဲျဖစ္ေသာ။ မတိက်ေသာ။ ေလ်ာ့ရဲရဲရိွေသာ။ မတင္းမရင္း ျဖစ္ေသာ။ မခိုင္ေသာ။ ေခ်ာင္ေသာ။ ပြေသာ။ စာရိတၱပ်က္ေသာ။ (ခရစ္ကက္တြင္) ေတာ္စြေလ်ာ္စြ(ပစ္ေပး)ေသာ။ လြတ္ေနေသာ (ေဘာလံုး)။ စသည္႔အဓိပၸါယ္မ်ားစြာရွိ၏။ မြရ္ေစလ္ ဆိုသည္မွာ ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္တြင္ဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္႔ (ရာဝီ)ဆင္႔ဆိုသူမ်ားအား ျဖဳတ္ခ်သူ ျဖတ္ခ်သူ အျဖစ္မွတ္သားပါ။
ب) اصطلاحاً : هو ما سقط من آخر إسناده مَنْ بَعْدَ التابعي
အလ္မြရ္စလ္ဆိုသည္မွာ ဟဒီးသ္ပါရဂူႀကီးမ်ား၏ ေဝါဟာရအသံုးအနွုန္းအဓိပၸါယ္အရ။ ဟဒီးသ္ေတာ္အားအဆင္႔ဆင္႔ ခ်ိတ္ဆက္ဆင္႔ဆိုခဲ႔ႀကသည္႔လမ္းေႀကာင္းတြင္ပါဝင္သည္႔္ ေနာက္ဆံုးသာေဗအီ မွ မိမိေနာက္တြင္ရွိေသာ ဆြဟာဗီအား ျဖဳတ္ခ်ကာ တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး(ဆြ)နွင္႔တိုက္ရိုက္ခ်ိတ္ဆက္၍ မိမိကိုယ္တိုင္ တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး(ဆြ)ထံမွဆင္႔ဆိုျခင္း။
မွတ္ခ်က္။ ။ မြရ္စလ္ နွစ္မ်ိဳးရွိ၏ ၁။ မြရ္စလ္ ဆြဟာဗီ ၂။ မြရ္စလ္ သာေဗအီ ။ ဤသည္ မြရ္စလ္သာေဗအီအား ရွင္းလင္းတင္ဆက္ေနျခင္းျဖစ္သည္။
3- صورته :
ဥပမာကိုႀကည္႔ပါ။ ။
وصورته أن يقول التابعي ـ سواء كان صغيراً أو كبيراً ـ قال رسول الله صلى الله عليه وسلم كذا، أو فعل كذا أو فُعِل بحضرته كذا وهذه صورة المرسل عند المحدثين.
မည္သည္႔သာေဗအီျဖစ္ျဖစ္(ႀကီးသည္ျဖစ္ေစ ငယ္သည္ျဖစ္ေစ အႀကီးတန္းမွျဖစ္ေစ အငယ္တန္းမွျဖစ္ေစ) ဆြဟာဗီကို ႀကားမခံပဲ တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး(ဆြ)မွ ဤသို႔ေျပာခဲ႔သည္ ဤသို႔လုပ္ခဲ႔သည္ဟု မိမိဘက္မွ တိုက္ရိုက္ဆင္႔ဆိုျခင္းကို မုဟဒ္ေဒသီးမ်ားမွ မြရ္စာလ္ဟု အမည္ေပးခဲ႔ႀကသည္။
သာေဗအီ ဆိုသည္မွာ။ ။ မြတ္စ္လင္မ္ျဖစ္လွ်က္ ဆြဟာဗီ(ရသြီ)သခင္ႀကီးအားေတြ႔ျမင္ခဲ႔သူ ၎မြတ္စ္လင္မ္အျဖစ္ကြယ္လြန္သူ။ ႏြဇ္ဟာသြန္ နာဇြ္ရ္ က်မ္း စာမ်က္နွာ ၄၃ တြင္ႀကည္႔ပါ။
4- مثاله:
မြရ္စလ္ဟဒီးသ္ေတာ္အား ပမာေဆာင္ရေသာ္။ ။
ما أخرجه مسلم في صحيحه في كتاب البيوع قال : " حدثني محمد بن رافع ثنا حُجَيْن ثنا الليث عن عُقَيْل عن ابن شهاب عن سعيد بن المسيب أن رسول الله صلى الله عليه وسلم نهي عن المُزَابَنَةِ "
အီမာမ္ မြတ္စ္လင္မ္(ရဟီ)သခင္ႀကီမွ မိမိက်မ္းတြင္ဆင္႔ဆိုတင္ျပခဲ႔သည္မွာ ကြ်န္ုပ္အား မုဟမၼဒ္ဗင္ရာေဖြအ္သခင္ႀကီးမွေျပာႀကားခဲ႔သည္ ၎အား ဟူဂ်ိဳင္းန္ သခင္ႀကီးမွ ၎အားလိုင္းသ္သခင္ႀကီးမွ ၎အားအူကိုင္းလ္သခင္ႀကီးမွ ၎အားအိဗ္နုေရွဟာဗ္ သခင္ႀကီးမွ ၎အား စအီဒ္ဗင္မုစိုင္ယဗ္သခင္ႀကီးမွ အဆင္႔ဆင္႔ ဆင္႔ဆိုေျပာႀကားခဲ႔ႀကသည္မွာ မုခ်တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး(ဆြ)သည္ (မုဇားဗနဟ္)စြံပလြံအပင္ေပၚရွိစြံပလြံသီးအကင္းအားေရာင္းဝယ္ျခင္းကိုတားျမစ္ခဲ႔၏။မွတ္ခ်က္။ ။
မုဇာဗနဟ္ ၏ အဓိပၸါယ္နွင္႔အလိုသေဘာ၊ပညတ္ခ်က္မ်ားကိုအက်ယ္တဝန္းရွင္းလင္းတင္ျပထားသည္႔ ေဖြကာက်မ္းႀကီးမ်ားတြင္ေလ႔လာပါ။
فسعيد بن المسيب تابعي كبير، روى هذا الحديث عن النبي صلي الله عليه وسلم بدون أن يذكر الواسطة بينه وبين النبي صلي الله عليه وسلم فقد أسقط من إسناد هذا الحديث آخِرَهٌ وهو من بعد التابعي ، وأقل هذا السقط أن يكون قد سقط الصحابي ويحتمل أن يكون قد سقط معه غيره كتابعي مثلا .
အထက္တြင္တင္ျပခဲ႔သည္႔ ဟဒီးသ္ေတာ္အား ဆင္႔ဆိုခဲ႔ႀကသည္႔ဆင္႔ဆိုသူ စအီဒ္ဗင္ မုစိုင္ယဗ္(ရဟီ)သခင္ႀကီးသည္ ႀကီးမားသည္႔၊အႀကီးတန္းသာေဗအီႀကီးတစ္ဦးျဖစ္သည္။ ၎သည္အထက္ပါဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္္ ၎နွင္႔တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး(ဆြ)အႀကား ရွိခဲ႔သည္႔ အနည္းဆံုး ဆြဟာဗီတစ္ပါးနွင္႔(သို႔)အျခားေသာ သာဗီအီတစ္ပါးပါး အားျဖဳတ္၍ မိမိကိုယ္တိုင္ တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီးထံမွ ဟဒီးသ္ေတာ္အားတိုက္ရိုက္ဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္။ဤသို႔ေနာက္ဆံုးဆင္႔ဆိုသည္႔ အနည္းဆံုး ဆြဟာဗီတစ္ပါးအားျဖဳတ္ခ်ဆင္႔ဆိုျခင္းကို ဟဒီးသ္မြရ္စာလ္ဟုေခၚဆိုေပသည္။

ဆက္ရန္ (ကိုေနစိုး