ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ (၈)

ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အပိုဒ္(၆၁)
المعَنْعنٌ والمؤَنَنٌ
အလ္မုအန္းအန္းဝါလ္မုအန္းနန္
1- تمهيد
နိဒါန္း။။
لقد انتهت أنواع المردود الستة التي سبب ردها سَقْطَ من الإسناد ، لكن لما كان المعنعن والمؤنن مٌختَلفاً فيهما ، هل هما من نوع المنقطع أو المتصل ، لذا رأيت إلحاقهما بأنواع المردود بسبب سقط من الإسناد .
ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းတြင္ျပတ္လပ္မွုရွိျခင္းေႀကာင္႔ခိုင္မာမွုမရွိ၍က်ဥ္ေရွာင္ရမည္႔ ေခါင္းစဥ္ေျခာက္ခုကို အထက္တြင္အေသးစိတ္ရွင္းလင္းတင္ဆက္ခဲ႔ျပီျဖစ္သည္။
ယခုတဖန္ မတူညီသည္႔ အလ္မုအန္းအန္းနွင္႔အလ္မုအန္းနန္အမ်ိဳးအစားနွစ္ခုကိုအခ်ိဳ႔မွ မြန္ကေသြအ္ ၏ အမ်ိဳးအစားမွျဖစ္သည္။ အခ်ိဳ႔မွ မြသ္သေဆြလ္၏ အမ်ိဳးအစားမွျဖစ္သည္ဟု လူေတြအႀကားအခ်င္းမ်ားေနျခင္းေႀကာင္႔ ယင္းေခါင္းစဥ္နွစ္ခုအား အထက္တြင္တင္ျပခဲ႔သည္႔ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းတြင္ျပတ္လပ္မွုရွိျခင္းေႀကာင္႔ခိုင္မာမွုမရွိ၍က်ဥ္ေရွာင္ရမည္႔ေ ခါင္းစဥ္ေျခာက္ခု၏ေနာက္တြင္ကြ်န္ုပ္တင္ဆက္ေပးျခင္းျဖစ္၏။
2- تعريف المعنعن :
အလ္မုအန္းအန္းဆိုသည္မွာ
أ‌) لغة :المعنعن اسم مفعول من " عَنْعَن " بمعنى قال " عَنْ ، عَنْ " .
အလ္မုအန္းအန္းဆိုသည္မွာအဘိဓါန္အဓိပၸါယ္အရ (အျပဳခံနာမ္)အန္းအန္းဆိုသည္႔စကားလံုးမွျဖစ္သည္။ ဆိုလိုသည္မွာ အန္း ဆိုသည္မွာ
ထံမွ ၊၎မွ၊အေပၚ၊ ခန္႕။ ေလာက္။ သေလာက္။ (သည္းခံ ဆို) ႏိုင္ရံုတစ္မည္။ ထိုထိုဤဤ။ ဟိုဟိုသည္သည္။ ဟိုမွာသည္မွာ။ မေရမရာ။ ဟိုလိုလိုသည္လိုလို။ လတ္လ်ား လတ္လ်ား။ ဝန္းက်င္တြင္။ အနီးအနားတြင္။ ေနရာအႏံွ႕အျပားတြင္ (ျဖစ္ေပါသည္၊ ေပၚေပါက္သည္)။ ေနာက္ျပန္။ ေနာက္။ မူမွန္မွ ဆန္႕က်င္လ်က္။ မေရမရာေျပာႀကားခဲ႔သည္ စသည္႔အဓိပၸါယ္မ်ားစြာရွိ၏။
ب‌) اصطلاحاً: قول الراوي:فلان عن فلان.
အလ္မုအန္းအန္းဆိုသည္မွာဟဒီးသ္ပါရဂူႀကီးမ်ား၏ေဝါဟာရအသံုးအနွုန္းအဓိပၸါယ္အရ ဆင္႔ဆိုသူသည္ (အန္း)ဆိုသည္႔မေရရာသည္႔စကားလံုးျဖင္႔ သံုးနွုန္းဆင္႔ဆိုျခင္း။ သူမွသူ႔ကိုေျပာခဲ႔၏ဆိုသည္မွာ ဘယ္သူကဘယ္သူ႔ကိုေျပာခဲ႔သည္ဆိုတာေသခ်ာေရရာမွုမရွိေပ။ ဥပမာ။ ။ ေသခ်ာေရရာသည္႔စကားလံုးမ်ားျဖင္႔ ဟဒီးသ္ေတာ္အား ဆင္႔ဆိုရာတြင္ ေမာင္ျဖဴမွ ဟဒ္ဒသာနားေမာင္နီ၊ကြ်န္ုပ္တို႔အား(သို႔)ကြ်န္ုပ္အားေမာင္နီမွေျပာႀကားခဲ႔သည္။ ဤသို႔ဆိုလွ်င္ ေမာင္နီနွင္႔ေမာင္ျဖဴသည္မ်က္နွာစံုညီေတြ႔ႀက၍ ေမာင္ျဖဴသည္ေမာင္နီေျပာသည္႔စကား
အားတိုက္ရိုက္ႀကားခဲ႔သည္ကိုလူတိုင္း ကြက္ကြင္းစြာနားလည္သေဘာေပါက္၏။
3- مثاله:
(အန္း)(အန္း)ဆိုသည္႔စကားလံုးျဖင္႔ဆင္႔ဆိုထားသည္႔ဟဒီးသ္ေတာ္အား ဥပမာအျဖစ္ႀကည္႔ပါ။။
ما رواه ابن ماجه قال : " حدثنا عثمان بن أبي شيبة ثنا معاوية بن هشام ثنا سفيان عن أسامة بن زيد عن عثمان بن عروة عن عروة عن عائشة . قالت قال رسول الله صلي الله عليه وسلم : إن الله وملائكته يصلون على مَيَامِنِ الصفوف "
အိဗ္နုမားဂ်ဟ္(ရဟီ)သခင္ႀကီးမွဆင္႔ဆိုေျပာႀကားခဲ႔သည္မွာ ကြ်န္ုပ္အား အြသ္မာန္ဗင္အဗီရွဳိင္းဗဟ္(ရဟီ)သခင္ႀကီးမွေျပာႀကားခဲ႔၏။အြသ္မာန္ဗင္အဗီရွဳိင္းဗဟ္(ရဟီ)
သခင္ႀကီးမွေျပာႀကားခဲ႔သည္မွာ ကြ်န္ုပ္အား မုအားေဝယဟ္ဗင္ေဟရွာမ္(ရဟီ)သခင္ႀကီးမွေျပာႀကားခဲ႔၏။ မုအားေဝယဟ္ဗင္ေဟရွာမ္(ရဟီ)သခင္ႀကီးမွေျပာႀကားခဲ႔သည္မွာကြ်န္ုပ္အားစြဖ္ယားန္
သခင္ႀကီးမွေျပာႀကားခဲ႔၏။
မွတ္ခ်က္။ ။ အထက္တြင္တက္ျပခဲ႔သည္႔ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းတြင္ (ဟဒ္ဒသာနား) ကြ်န္ုပ္အားေျပာႀကားခဲ႔၏ဟု ခိုင္မာျပတ္သားသည္႔စကားလံုးမ်ားျဖင္႔ဆင္႔ဆိုလာခဲ႔ႀက၏။
ယခုတဖန္ (အန္း)ဆိုသည္႔စကားလံုးမ်ားျဖင္႔ျပန္လည္ဆင္႔ဆိုခဲ႔ႀကသည္ကို သတိျပဳပါ။ စြဖ္ယားန္သခင္ႀကီးသည္ အိုစာမားဗင္ဇိုင္းဒ္ထံမွ ၎သည္ အြသ္မာန္ဗင္အြရ္ဝါထံမွ ၎သည္ အြရ္ဝါထံမွ ၎သည္ အာေအရွာ(ရသြီ)သခင္မႀကီးထံမွေျပာႀကားခဲ႔သည္ကိုအဆင္႔ဆင္႔ဆင္႔ဆိုေျပာႀကားခဲ႔သည္မွာ။
တမန္ေတာ္ျမတ္ႀကီး(ဆြ)မိန္႔ေတာ္မူခဲ႔သည္မွာ မုခ်အလႅာဟ္အရွင္ျမတ္နွင္႔၎၏ေကာင္းကင္ေစတမန္မ်ားသည္(ဆြလာဟ္)ေဆာက္တည္ရာတြင္အေရွ႔ဆံုးညာဖက္လိုင္းတန္းမွာရွိသူမ်ားအေပၚေမတၱာပို႔သလွ်က္ရွိ၏။
ေဖၚျပပါ ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းအနက္အခ်ိဳ႔ဆင္႔ဆိုသူမ်ားသည္ (အန္း)စကားလံုးမ်ားျဖင္႔ခ်ိတ္ဆက္ဆင္႔ဆိုရာတြင္ အမွန္တကယ္ေဖၚျပထားသည္႔ စြဖ္ယားန္သခင္ႀကီးသည္ အိုစာမားဗင္ဇိုင္းဒ္ထံမွဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္ဟုဆိုျခင္းမွာ ဤေနရာတြင္ ၎တို႔နွစ္ဦးဆံုခဲ႔ႀကသလားမဆံုခဲ႔ႀကဘူးလားဆိုသည္႔အခ်က္သည္ေရရာျပတ္သားမွုမရွိေပ။
ထို႔အျပင္က်န္(အန္း)ဆိုသည္႔စကားလံုးျဖင္႔ဆင္႔ဆိုခဲ႔ႀကသည္႔ဆင္႔သူမ်ားအႀကားတြင္ တိုက္ရိုက္ေတြ႔ဆံုႀကားသိခဲ႔သည္ဟုတထစ္ခ်ေျပာလို႔မရနိုင္ေပ။သို႔အတြက္ေႀကာင္႔ ေဖၚျပပါဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းသည္ မြန္ကေသြအ္(ဆင္႔ဆိုမွုျဖတ္ေတာက္ခံရျခင္း)ေလာ(သို႔) မြသ္သေဆြလ္(ဆင္႔ဆိုမွုျဖတ္ေတာက္ခံရျခင္းမရွိပဲအဆင္႔ဆင္႔ခ်ိတ္ဆက္ဆင္႔ဆိုမွုရွိေနျခင္းေလာဟုအျငင္းပြားစရာျဖစ္ေန၏။
  ===============================================================
ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အပိုဒ္ (၆၂)
4- هل هو من المتصل أو المنقطع ؟ :
ေမး။ ။ အလ္မုအန္းအန္းဆိုသည္မွာ မြန္ကေသြအ္ေလာ (သို႔)မြသ္သေဆြလ္ေလာ ?

اختلف العلماء فيه على قولين:
အလ္မုအန္းအန္းဆိုသည္မွာ မြန္ကေသြအ္ေလာ (သို႔)မြသ္သေဆြလ္ေလာ
ဟူသည္နွင္႔ပတ္သက္၍ သာသနာ႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ားမွ အဆိုနွစ္ခုဖြင္႔ဆိုခဲ႔ႀက၏။ ၎တို႔မွာ
أ‌) قيل أنه منقطع حتى يتبين اتصاله .
အလ္မုအန္းအန္းဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းျဖင္႔ဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္႔ဟဒီးသ္ေတာ္ သည္ ေအသ္ေသဆြာလ္ျဖစ္ေႀကာင္း ရွင္းလင္းထုတ္ျပန္ခ်က္တစ္စံုတစ္ရာမွရွိက မြန္ကေသြအ္အျဖစ္သတ္မွတ္ရမည္။တနည္းအထက္တြင္တင္ျပခဲ႔သည္႔မြန္ကေသြအ္ပညတ္ခ်က္အတိုင္းသာသတ္မွတ္ရမည္။မွတ္ခ်က္။ ။ ဤသို႔ပံုေသသတ္မွတ္၍မရပါ ။ေအာက္တြင္တင္ဆက္ေပးမည္႔ အဆိုသာအမွန္ကန္ဆံုးျဖစ္၏။
ب‌) والصحيح الذي عليه العمل ، وقاله الجماهير من أصحاب الحديث والفقه والأصول أنه متصل بشروط ، اتفقوا على شرطين منها ، واختلفوا في اشتراط ما عداهما ، أما الشرطان اللذان اتفقوا على أنه لا بد منهما ـ ومذهب مسلم الاكتفاء بهما ـ فهما :
ဟဒီးသ္ပါရဂူႀကီးမ်ား၊အူဆူလီယီးန္မ်ား၊ေမြကာပညာရွင္ႀကီးမ်ားထံတြင္ အလ္မုအန္းအန္း သည္သတ္မွတ္အခ်က္နွစ္ခ်က္နွင္႔ကိုက္ညီက မြသ္သေဆြလ္အျဖစ္သတ္မွတ္ရမည္ ဟုအကြဲအလြဲမရွိလက္ခံအတည္ျပဳႀက၏။ ၎နွစ္ခ်က္အျပင္အျခားေသာသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားရွိျခင္းမရွိျခင္းအေပၚသာအကြဲအလြဲရွိႀက၏ သို႔ေသာ္လည္း ဤနွစ္ခ်က္သည္ အီမာမ္ မြတ္စ္လင္မ္(ရဟီ)သခင္ႀကီးနွင္႔၎၏ေနာက္လိုက္မ်ား၏ လမ္းစဥ္အတိုင္းလည္းျဖစ္၏။ ၎သတ္မွတ္ခ်က္နွစ္ခ်က္မွာ
1- أن لا يكون المُعَنْعِنُ مُدَلِّساً .
၁။ အလ္မုအန္းအင္း(အန္း စကားလံုးသံုးစြဲဆင္႔ဆိုသူ)သည္ မုဒလ္ေလစ္မျဖစ္ရ။ အထက္တြင္မုဒလ္ေလစ္၏အဓိပၸါယ္ကိုဖြင္႔ဆိုခဲ႔ျပီးျဖစ္သည္။
2- أن يمكن لقاء بعضهم بعضا ، أي لقاء المُعَنْعِن بمن عَنْعَنَ عنه .
၂။ ၎တို႔အခ်င္းခ်င္းေတြ႔ဆံုခဲ႔ရမည္။ ဆိုလိုသည္မွာ ဥပမာကိုႀကည္႔ပါ ေနာင္နီ (အန္း)ေမာင္ျဖဴ (အန္း)ေမာင္ဝါ စသည္႔ဆင္႔ဆိုမွဳတြင္ (အန္း)စကားလံုးသံုးစြဲ၍ဆင္႔ဆိုခဲ႔ႀကသူမ်ားသည္ အခ်င္းခ်င္းေတြ႔ဆံုခဲ႔ျခင္းရွိရမည္။ အခ်ဳပ္ဆိုရေသာ္ ေမာင္နီ သည္ေမာင္ျဖဴနွင္႔ေတြ႔ဆံုခဲ႔ျခင္းရွိရမည္။ေမာင္ျဖဴသည္ ေမာင္ဝါနွင္႔ေတြ႔ဆံုခဲ႔ျခင္းရွိရမည္။
وأما الشروط التي اختلفوا في اشتراطها زيادة على الشرطين السابقين فهي:
အထက္တြင္တင္ျပခဲ႔သည္႔အခ်က္နွစ္တြင္ပညာရွင္ႀကီးမ်ားအႀကားအကြဲအလြဲမရွိလက္ခံအတည္ျပဳခဲ႔ႀက၏။ယခုတဖန္ဆက္လက္တင္ျပမည္႔ေအာက္ပါအခ်က္မ်ားတြင္ပညာရွင္ႀကီးမ်ားအႀကားအကြဲအလြဲရွိႀက၏။၎တို႔မွာ
1- ثبوت اللقاء: وهو قول البخاري وابن المديني والمحققين.
၁။ အီမာမ္ဗုခါရီ(ရဟီ)သခင္ႀကီးနွင္႔အိဗ္ႏြလ္မဒီးနီ(ရဟီ)သခင္ႀကီး၎ျပင္အျခားေသာ မုဟက္ေကကီးန္းမ်ား၏ အပိုသတ္မွတ္စည္းကမ္းခ်က္မွာ ။ ။ ၎တို႔အခ်င္းခ်င္းဆံုေတြ႔ခဲ႔ျခင္းရွိသည္႔အတည္ျပဳခ်က္တစ္စံုတစ္ရာရွိရမည္။
2- طول الصحبة : وهو قول أبي المظفر السمعاني .
၂။ အဗီမုဇြာဖ္ဖရ္ စင္မ္အားနီသခင္ႀကီး၏ အပိုသတ္မွတ္စည္းကမ္းခ်က္မွာ။ ။ ၎တို႔အခ်င္းခ်င္း မိတ္ေဆြအျဖစ္နွစ္ရွည္လမ်ားေပါင္းသင္းေနထိုင္သူမ်ားျဖစ္ရမည္။
3- معرفته بالرواية عنه : وهو قول أبي عمرو الداني .
၃။ အဗီအမ္ရ္ အဒ္ဒါးနီးသခင္ႀကီး၏အပိုသတ္မွတ္စည္းကမ္းခ်က္မွာ။ ။ ဆင္႔ဆိုသူသည္ မိမိဆင္႔ဆိုမည္႔သူမွ ဘယ္ပံုဘယ္နည္းဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္ကို သိရွိရမည္။
============================================================
ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အပိုဒ္ (၆၃)
- تعريف المٌؤنَّن :
အလ္မုအန္းနန္း ဆိုသည္မွာ
أ) لغة : اسم مفعول من " أَنَّن " بمعني قال " أن ، أن " .
အလ္မုအန္းနန္းဆိုသည္မွာအဘိဓါန္အဓိပၸါယ္အရ (အျပဳခံနာမ္) အန္းနနာ စကားလံုးမွ ျဖစ္သည္။ အန္နာ အန္နာ (မုခ်)(မုခ်)ဆင္႔ဆိုသူသည္၎မွေျပာႀကားခဲ႔သူဟုေျပာကာဆင္႔ဆိုျခင္း ။
ب) اصطلاحاً: هو قول الراوي: حدثنا فلان أن فلاناً قال...
အလ္မုအန္းနန္းဆိုသည္မွာ ဟဒီးသ္ပါရဂူႀကီးမ်ား၏ေဝါဟာရအသံုးအနွဳန္းအဓိပၸါယ္အရ ဆင္႔ဆိုသူမွ ကြ်န္ဳပ္အား ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးမွ မုခ် ေျပာႀကားခဲ႔သည္ဟု ေျပာကာဆင္႔ဆိုျခင္း။ ဆိုလိုသည္မွာ ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းတြင္ ဆင္႔ဆိုသူမ်ားမွ အန္နာ စကားလံုးမ်ားသံုးကာဆင္႔ဆိုျခင္း။ဥပမာ။ ။ေမာင္နီမွ ေျပာႀကားခဲ႔သည္မွာ အန္နာ ေမာင္ျဖဴ ကားလာ ။
6- حكم المٌؤَنَّن :
မုအန္နန္ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းျဖင္႔လာရွိသည္႔ဟဒီးသ္ေတာ္၏ ပညတ္ခ်က္မွာ ။ ။
أ) قال احمد وجماعة هو منقطع حتى يتبين اتصاله.
၁။ အီမာမ္အဟ္မဒ္သခင္ႀကီးနွင္႔အျခားေသာသာသနာ႔ပညာရွင္ႀကီးအခ်ိဳ႔၏အဆိုမွာ။ ။ မုအန္နန္ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းျဖင္႔ လာရွိသည္႔ဟဒီးသ္ေတာ္၏ ပညတ္ခ်က္မွာ ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းတြင္ ေအသ္ေသဆြာလ္ျဖစ္ေနသည္ဟုရွင္းလင္းထုတ္ျပန္ခ်က္ရွိေနလွ်င္လည္းမြန္ကေသြအ္ ပညတ္ခ်က္အတိုင္းသာသတ္မွတ္ရမည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ ဤအဆိုသည္ ခိုင္မွာမွုမရွိပါ ဤအဆိုအတိုင္းသတ္မွတ္က်င္႔ေဆာင္၍မရပါ။ေအာက္တြင္ေဖၚျပမည္႔အဆိုသာအမွန္ကန္ဆံုးျဖစ္၏။
ت‌) وقال الجمهور: " أَنَّ " كـ " عَنْ " ومطلقه محمول على السماع بالشروط المتقدمة.
ဂြ်မ္ဟူးရ္၏ အဆိုမွာ (အန္နာ)စကားလံုးျဖင္႔ဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္႔လမ္းေႀကာင္း၏ပညတ္ခ်က္မွာ အထက္တြင္တင္ျပခဲ႔သည္႔ (အန္း)၏ဒုတိယအဆိုပါအတိုင္းသတ္မွတ္စည္းကမ္းခ်က္မ်ားျဖင္႔သတ္မွတ္ရမည္။
===================================================================
 
ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အပိုဒ္ (၆၄)

المبحثٌ الثالثِ
တတိယေခါင္းစဥ္
المردود بسبب طعن في الراوي
အလ္မရ္ဒူးဒ္ ဗိစဗဗီ သြာအ္နင္န္ ေဖရ္ရားဝီ
1- المردود بالطعن في الراوي :
အလ္မရ္ဒူးဒ္ ဗိသ္ သြာအ္နင္န္ ေဖရ္ရားဝီဆိုသည္မွာ
المراد بالطعن في الراوي جرحه باللسان، والتكلم فيه من ناحية عدالته ودينه ومن ناحية ضبطه وحفظه وتيقظه.
အသ္သြာအ္နု ေဖရ္ရားဝီ ဆိုသည္မွာ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)၏ သာသနာနွင္႔ပတ္သက္သည္႔ အဒါလသ္ပိုင္းဆိုင္ရာနွင္႔ ဥာဏ္စဥ္နွင္႔ပတ္သက္သည္႔ ဒြါဂ္သြ္ ပိုင္းဆိုင္ရာအား ျပစ္ခ်က္ရွိေနသည္ဟုသာသနာ႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ားမွမွတ္ခ်က္ျပဳျခင္း။
ဆိုလိုသည္မွာ။ ။ ဟဒီးသ္ေတာ္အား ဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)တစ္ပါးသည္ ဆယ္ျပစ္ကင္းရမည္။ ငါးျပစ္မွာသာသနာပိုင္းဆိုင္ရာျဖစ္ျပီး က်န္ငါးျပစ္မွာ မွတ္ဥာဏ္ပိုင္းဆိုင္ရာျဖစ္၏။ သြာအ္ႏြန္ေဖရ္ရာဝီဆိုသည္မွာ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)သည္ေဖၚျပပါ ဆယ္ျပစ္မွ တစ္ျပစ္ျပစ္ရွိေနသူဟု သာသနာ႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ားမွ မွတ္ခ်က္ျပဳခံရျခင္းကိုဆိုလို၏။
2- أسباب الطعن في الراوي :
ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)အေပၚျပစ္ခ်က္ရွိသည္ဟုမွတ္ခ်က္ျပဳခံရသည္႔အေႀကာင္းရင္းမ်ား။ ။
أسباب الطعن في الراوي عشرة أشياء، خمسة منها تتعلق بالعدالة، وخمسة منها تتعلق بالضبط.
3-
ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)အေပၚျပစ္ခ်က္ရွိသည္ဟုမွတ္ခ်က္ျပဳခံရသည္႔အေႀကာင္းရင္းမ်ားမွာ
ဆယ္ခ်က္ရွိသည္ ငါးခ်က္မွာ သာသနာနွင္႔ပတ္သက္သည္႔အဒါလသ္ပိုင္းဆိုင္ရာျဖစ္ျပီး က်န္ငါးခ်က္မွာ ဥာဏ္စဥ္နွင္႔ပတ္သက္သည္႔ သြာဂ္သြ္ပိုင္းဆိုင္ရာျဖစ္သည္။
أ‌) أما التي تتعلق بالطعن في العدالة فهي:
သာသနာနွင္႔ပတ္သက္သည္႔အဒါလသ္ပိုင္းဆိုင္ရာအခ်က္ငါးခ်က္မွာေအာက္ပါအတိုင္းျဖစ္၏ ။ဟဒီးသ္ဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)သည္ေအာက္ပါငါးခ်က္မွတစ္ခ်က္ခ်က္နွင္႔ညွိစြန္းက၎၏ဆင္႔ဆိုခ်က္ကိုက်ဥ္ေရွာင္ရမည္။
1-
الكذب.
၁။ လိမ္လည္ျခင္း။ ဆိုလိုသည္မွာ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္ ဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)သည္ လီဆယ္လိမ္လည္ဆင္႔ဆိုသည္ဟုသာသနာ႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ားဘက္မွမွတ္ခ်က္ျပဳခံရျခင္း ။
2- التهمة بالكذب .
၂။ မုသားဝါဒီဟုသမုတ္ခံရျခင္း။ဆိုလိုသည္မွာ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္ဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)သည္ မုသားဝါဒီပါဟုသာသနာ႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ားဘက္မွယိုးစြပ္ခံရျခင္း။
3- الفسق.
၃။ ဖြာေစက္ျဖစ္ျခင္း။ဆိုလိုသည္မွာ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္ဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)သည္ သာသနာအေပၚတင္းျပည္႔က်ပ္ျပည္႔မရွိသူဟု သာသနာ႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ားဘက္မွမွတ္ခ်က္ျပဳခံရျခင္း။
4- البدعة.
၄။ ဗိဒ္အဟ္အမွုလြန္က်ဴးျခင္း။ဆိုလိုသည္မွာ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္ဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)သည္ တရားသစ္တီထြင္သူဟုသာသနာ႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ားဘက္မွမွတ္ခ်က္ျပဳခံရျခင္း။
5- الجهالة.
၅။ ဂ်ဟားလဟ္(ဥာဏ္ပညာဆင္ျခင္တံုမရွိျခင္း)။ဆိုလိုသည္မွာ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္ဆင္႔ဆိုသူ(ရာဝီ)သည္ ဥာဏ္ပညာဆင္ျခင္တံုမရွိသူဟုသာသနာ႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ားဘက္မွမွတ္ခ်က္ျပဳခံရျခင္း။
ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုသူရာဝီသည္ အဒါလသ္ပိုင္းဆိုင္ရာျပည္႔စံု၏ဟု ဆိုရာတြင္အထက္တြင္ေဖၚျပခဲ႔သည္႔အခ်က္ငါးခ်က္ကင္းရမည္။ ေဖၚျပပါအခ်က္ငါးခ်က္အနက္ တစ္ခ်က္ခ်က္ ဆင္႔ဆိုသူရာဝီ၌ရွိေနက ၎အား အဒါလသ္ပိုင္းဆိုင္ရာမျပည္႔စံုဟု သာသနာ႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ားမွသတ္မွတ္ကာ ၎ဆင္႔ဆိုသည္႔ဟဒီးသ္ေတာ္အား ေရွာင္က်ဥ္ရမည္ဟု ပညတ္ခဲ႔ႀက၏။
ب ) أما التي تتعلق بالطعن في الضبط فهي:
ဦးေနွာက္မွတ္ဥာဏ္္နွင္႔ပတ္သက္သည္႔ သြာဂ္သြ္ပိုင္းဆိုင္ရာျဖစ္သည္အခ်က္ငါးခ်က္မွာေအာက္ပါအတိုင္းျဖစ္သည္။
ဟဒီးသ္ဆင္႔ဆိုသူသည္ေအာက္ပါငါးခ်က္မွတစ္ခ်က္ခ်က္နွင္႔ညွိစြန္းက၎ဆင္႔ဆိုသူသည္ ဒြါဂ္သြ္ပိုင္းဆိုင္ရာမျပည္႔စံုဟုသတ္မွတ္ရမည္။
1- فٌحْشٌ الغلط .
၁။(ခဏခဏ)လြဲ၊မွားယြင္းျခင္း။
2- سوء الحفظ .
၂။ က်က္မွတ္အားမေကာင္းျခင္း။
3- الغفلة.
၃။ ေမ႔ေလ်ာ႔တတ္ျခင္း။
4- كثرة الأوهام.
၄။ သို႔ေလာသို႔ေလာသံသယစိတ္မ်ားျခင္း။
6- مخالفة الثقات .
(ေသကာ)ခိုင္မာမွဳရွိသူမ်ားနွင္႔ဆင္႔က်င္ဘက္ေျပာဆိုဆင္႔ဆိုျခင္း။
وسأذكر أنواع الحديث المردود بسبب من هذه الأسباب على التوالي مبتدئاً بالسبب الأشد طعناً.
အထက္တြင္တင္ျပခဲ႔သည္႔ (ရာဝီ)ဆင္႔ဆိုသူတစ္ပါးမွာ ဆယ္ျပစ္ကင္းျခင္းဆိုင္ရာနွင္႔ပတ္သက္၍အေရွ႔တြင္အေသးစိတ္တခ်က္ျခင္းရွင္းလင္းတင္ျပေပးသြားပါမည္။ ယခုေတာ႔အထက္တြင္တင္ျပခဲ႔သည္႔ဆယ္ျပစ္အနက္အဓိကက်သည္႔အခ်က္ျဖစ္သည္႔ လိမ္လည္ဆင္႔ဆိုျခင္းဆိုင္ရာက႑ကိုဦးစြာတင္ဆက္ေပးပါမည္။
ဆက္ရန္(ကိုေနစိုး