ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ (၇)

ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အပိုဒ္(၅၉)

9- حكم رواية المدلِّس :
မုဒလ္ေလစ္ဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္႔ဆင္႔ဆိုမွုအားလက္ခံက်င္႔သံုးျခင္းဆိုင္ရာပညတ္ခ်က္။
اختلف العلماء في قبول رواية المدلَّس على أقوال، أشهرها قولان.

မုဒလ္ေလစ္ဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္႔ဆင္႔ဆိုမွုအားလက္ခံက်င္႔သံုးျခင္းဆိုင္ရာနွင္႔စပ္လ်ဥ္း၍ပညာရွင္ႀကီးမ်ားအႀကားအကြဲအလြဲရွိႀက၏ ။၎အကြဲအလြဲရွိခဲ႔ႀကသည္႔ပညာရွင္ႀကီးမ်ား၏အဆိုနွစ္ခုကိုေအာင္တြင္တင္ျပေပးပါမည္။

أ‌) رد رواية المدلس مطلقا وإن بين السماع، لأن التدليس نفسه جرح. ( وهذا غير معتمد ).
၁။ မုဒလ္ေလစ္ ဆင္႔ဆိုခဲ႔ေသာဟဒီးသ္ေတာ္သည္ ဆင္႔ဆိုရာတြင္ (စေမအ္သူ) (ဟဒ္ဒါသာနီ)စသည္႔ မည္သူမည္ဝါမွကြ်န္ဳပ္အားေျပာႀကားသည္ကိုကြ်န္ုပ္မွႀကားသိခဲ႔သည္ဟု ၎အားေျပာႀကားသူကိုတင္ျပသည္ေသာ္လည္းေကာင္း မတင္ျပသည္ေသာ္လည္းေကာင္း မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစေယဘုယ်အားျဖင္႔လံုးဝ လိုက္နာက်င္႔ေဆာင္ျခင္းမျပဳရ အေႀကာင္းမူကာ သဒ္လီးစ္လုပ္သူ မုဒလ္ေလစ္ကုိယ္တိုင္ ခ်ိဳ႔ယြင္းခ်က္ရွိေနျခင္းေႀကာင္႔(လံုးဝ)လက္ခံလိုက္နာက်င္႔ေဆာင္၍မရေပ။
မွတ္ခ်က္။ ။ ဤအဆိုသည္ အႀကံုးမဝင္ေပ (သို႔)ဤအဆိုအတိုင္းတထစ္ခ်လိုက္နာက်င္႔ေဆာင္၍မရေပ။
ب‌) التفصيل: ( وهو الصحيح ).
ေအာက္တြင္ ရွင္းလင္းတင္ဆက္ေပးမည္႔ အဆိုသည္မွာအမွန္ကန္ဆံုးနွင္႔ ထိုသို႔အတိုင္းလိုက္နာက်င္႔ေဆာင္ရမည္။
1- إن صرح بالسماع قبلت روايته ، أي إن قال " سمعت" أو نحوها قبل حديثه .
မုဒလ္ေလစ္သည္ အကယ္၍ဟဒီးသ္ေတာ္အား ဆင္႔ဆိုရာတြင္ (စေမအ္သူ) (ဟဒ္ဒါသာနီ)စသည္႔ မည္သူမည္ဝါမွကြ်န္ဳပ္အားေျပာႀကားသည္ကိုကြ်န္ုပ္မွႀကားသိခဲ႔သည္ဟု ၎အားေျပာႀကားသူကိုတင္ျပေသာ္ ဤသို႔ေသာဟဒီးသ္ေတာ္အားလက္ခံလိုက္နာက်င္႔ေဆာင္ရမည္။
2- وان لم يصرح بالسماع لم تقبل روايته، أي إن قال " عن " ونحوها لم يقبل1حديثه.
မုဒလ္ေလစ္သည္ အကယ္၍ဟဒီးသ္ေတာ္အား ဆင္႔ဆိုရာတြင္ မည္သူမည္ဝါမွ
၎အားေျပာႀကားခဲ႔သည္ကိုမတင္ျပပဲ (ကားလာ)(အန္)စသည္႔မေရရာသည္႔စကားလံုးမ်ားျဖင္႔ဆင္႔ဆိုက ဤသို႔ေသာဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားအားက်ဥ္ေရွာင္ရမည္။
9- بم يعرف التدليس ؟
ေမး။ ။ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္သဒ္လီစ္လုပ္ခဲ႔သည္ကိုမည္သို႔သိရွိနိုင္မည္နည္း။ ။
يعرف التدليس بأحد أمرين :
ေျဖ။ ။ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္သဒ္လီးစ္လုပ္ခဲ႔သည္ကိုအခ်က္နွစ္ခ်က္ျဖင္႔သိရွိနိုင္၏ ၎တို႔မွာ
أ‌) إخبار المدلس نفسه إذا سئل مثلا ، كما جرى لابن عيينة .
၁။ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္ သဒ္လီးစ္လုပ္ခဲ႔သည္႔ ဆင္႔ဆိုသူအားေမးျမန္းက ၎ကိုယ္တိုင္ဝန္ခံေျပာႀကားခ်က္အရသိရွိနိုင္ျခင္း ။သာဓကအားျဖင္႔ အိဗ္နုအူယိုင္နာမွ မိမိျဖဳတ္ခ်န္ခဲ႔သည္႔ ရာဝီနွစ္ဦးအားျပန္လည္ရွင္းလင္းျပျခင္း။ ယင္းအေႀကာင္းအရာအားအထက္တြင္အက်ယ္တဝန္းရွင္းလင္းခဲ႔ျပီျဖစ္သည္။
ب‌) نَصُّ إمام من أئمة هذا الشأن بناء على معرفته ذلك من البحث والتتبع .
၂။ အီမာမ္ႀကီးမ်ားအနက္တစ္ဦးဦးမွဟဒီးသ္ေတာ္အား သဒ္လီးစ္ျဖင္ျခင္းအေပၚ ေသခ်ာရွာေဖြစစ္ေဆးေဖၚထုတ္ခဲ႔သည္႔အေထာက္အထားျဖင္႔သိရွိနိုင္ျခင္း။

11 - أشهر المصنفات في التدليس والمدلسين :
သဒ္လီးစ္ နွင္႔ မုဒလ္လာစ္ ဆိုင္ရာမ်ားကိုတင္ဆက္ထားသည္႔အေက်ာ္အေမာ္က်မ္းႀကီးမ်ား မ်ားစြာရွိ၏
هناك مصنفات في التدليس والمدلسين كثيرة أشهرها :
၎တို႔အနက္။ ။
أ‌) ثلاثة مصنفات للخطيب البغدادي ، واحدا في أسماء المدلسين ، واسمه التبيين لأسماء المدلسين2 والآخران أفرد كلا ً منهما لبيان نوع من أنواع التدليس.3
၁။ ခသီးဗ္ ဗဂ္ဒါဒီ(ရဟီ)သခင္ႀကီးမွ က်မ္းသံုးက်မ္းျပဳစုခဲ႔၏ ၎သံုးက်မ္းအနက္ ၁။ အသ္သဗ္ယီးန္ လိအာစ္မားေအလ္မုဒလ္ေလစီးန္ အမည္ရက်မ္းႀကီးသည္ သီးသန္႔ မုဒလ္ေလစ္အမည္မ်ားကိုသာတင္ဆက္ထား၏ ။ အလ္ကိဖြားယဟ္ က်မ္း စာမ်က္နွာ ၃၇၁ တြင္ႀကည္႔ပါ။ က်န္ က်မ္းႀကီးနွစ္က်မ္းမွာ သဒ္လီးစ္၏အမ်ိဳးအစားမ်ားကို သီးျခားတင္ဆက္ထား၏။ အလ္ကိဖြားယဟ္ က်မ္းစာမ်က္နွာ ၃၅၇ ကိုႀကည္႔ပါ။
ب‌) التبيين لأسماء المدلسين : لبرهان الدين بن الحلبي (وقد طبعت هذه الرسالة ) .
၂။ ဗြရ္ဟာႏြဒ္ဒီးန္ အိနုလ္ ဟလဗီ(ရဟီ)သခင္ႀကီး၏ အသ္သဗ္ယီးန္ လိအာစ္မားေအလ္မုဒလ္ေလစီးန္က်မ္း။ယင္းက်မ္းကိုလက္ရွိစာအုပ္ဆိုင္မ်ားတြင္ဝယ္ယူရရွိနိုင္၏။
ت‌) تعريف أهل التقديس بمراتب الموصوفين بالتدليس للحافظ ابن حجر ( وقد طبعت أيضا).
၃။အိဗ္နုဟဂ်ရ္(ရဟီ)သခင္ႀကီး၏ သအ္ရီးဖူ အဟ္ေလလ္ သက္ဒီးစ္စိ ဗိမရားေသဗိသ္ေမာင္ဆူဖြီးနာ ဗိသ္သဒ္လီးစ္ က်မ္း။ယင္းက်မ္းကိုလက္ရွိစာအုပ္ဆိုင္မ်ားတြင္ဝယ္ယူရရွိနိုင္၏။

ဟဒီးသ္ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အပိုဒ္(၆၀)
المٌرْسَلٌ الخَفِيٌّ
အလ္မြရ္စလြလ္ခဖီးယ္
1- تعريفه:
အလ္မြရ္စလြလ္ခဖီးယ္ဆိုသည္မွာ။ ။
أ‌) لغة: المرسل لغة اسم مفعول من الإرسال بمعنى الإطلاق، كأن المرسل أطلق الإسناد ولم يصله، والخفي: ضد الجلي، لأن هذا النوع من الإرسال غير ظاهر، فلا يدرك إلا بالبحث.
အလ္မြရ္စလ္ဆိုသည္မွာ။ ။အဘိဓါန္အဓိပၸါယ္အရ (အျပဳခံနာမ္ )ေစလြတ္ခံရျခင္း၊ ျဖတ္ခ်ခံရျခင္း၊ ျဖတ္ခ်န္ခံရျခင္း။ အရ္စလာ ဆိုသည္႔စကားလံုးမွျဖစ္သည္။ အလ္ေအရ္စာလ္ ဆိုသည္မွာ ေစလြတ္ေသာ။ ေခ်ာင္ေသာ။ ခ်ည္ေႏွာင္မထားေသာ။ လြတ္ေန ေသာ။ အလြတ္။ ေလ်ာ့ရေလ်ာ့ရဲျဖစ္ေသာ။ မတိက်ေသာ။ ေလ်ာ့ရဲရဲရိွေသာ။ မတင္းမရင္း ျဖစ္ေသာ။ မခိုင္ေသာ။ ေခ်ာင္ေသာ။ ပြေသာ။ စာရိတၱပ်က္ေသာ။ (ခရစ္ကက္တြင္) ေတာ္စြေလ်ာ္စြ(ပစ္ေပး)ေသာ။ လြတ္ေနေသာ (ေဘာလံုး)။ စသည္႔အဓိပၸါယ္မ်ားစြာရွိ၏။
မြရ္ေစလ္ ဆိုသည္မွာ ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္တြင္ဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္႔ (ရာဝီ)ဆင္႔ဆိုသူမ်ားအား ျဖဳတ္ခ်သူ ျဖတ္ခ်သူ အျဖစ္မွတ္သားပါ။
အလ္ခဖြီယ္ ဆိုသည္မွာ။ ။ ဖံုးကြယ္ျခင္း၊ ပုန္းကြယ္ျခင္း၊ ဖံုးအုပ္ေနျခင္း၊ မထင္ရွားျခင္း၊ မေပၚလြင္ျခင္း၊မျမင္နိုင္ျခင္း၊ မရွင္းလင္းျခင္း၊ လွ်ိဳ႔ဝွက္ျခင္းစသည္႔အဓိပၸါယ္မ်ား မ်ားစြာရွိ၏ ။ ေပၚလြင္ထင္ရွားျခင္း၏ဆန္႔က်င္ဘက္စကားလံုးျဖစ္၏။ ဤက႑ကို အလ္မြရ္စလြလ္ခဖီးယ္ဟုအမည္ေပးရျခင္းမွာဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းတြင္လွ်ိဳ႔ဝွက္ခ်က္တစ္စံုတစ္ရာရွိေနသည္ကိုေသခ်ာအနုစိတ္ပိုက္စိတ္တိုက္ရွာေဖြေလ႔လာသူမွသာသိရွိနိုုင္ျခင္းေႀကာင္႔ျဖစ္၏။
ب‌) اصطلاحاً:أن يَرْوِيَ عمن لقيه أو عاصره ما لم يسمع منه بلفظ يحتمل السماع وغيره كـ"قال"
အလ္မြရ္စလြလ္ခဖီးယ္ဆိုသည္မွာ ဟဒီးသ္ပါရဂူႀကီးမ်ား၏ ေဝါဟာရ အသံုးအနွုန္းအဓိပၸါယ္အရ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုသူသည္ မိမိနွင္႔ေတြ႔ဆံုခဲ႔သည္႔ဆရာသခင္ထံမွ (သို႔)မိမိနွင္႔ေခတ္ျပိဳင္ဆရာသခင္ထံမွ ဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားကိုႀကားနာခဲ႔ျခင္းမရွိပဲ ၎ထံမွႀကားခဲ႔သေယာင္ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုမွုျပဳခဲ႔၏။
ဥပမာ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္ (ကားလာ)(အန္) ၎မွေျပာႀကားခဲ႔သည္။ စသည္႔မေရရာသည္႔စကားလံုးမ်ားသံုးစြဲဆင္႔ဆိုခဲ႔၏။ ရွရ္ဟုအလ္ဖြီယ္ယာသြလ္အိရာကီသခင္ႀကီး၏က်မ္းပါအား အဗိလ္ဟစန္ဗင္ကသြ္သြားန္သခင္ႀကီးမွမိမိက်မ္း ဗယားႏြလ္ဝါဟ္မိဝါလ္အီဟာမ္က်မ္း အတြဲ(၁)စာမ်က္နွာ ၁၈၀ တြင္တင္ဆက္ထားေပသည္။
2- مثاله :
အလ္မြရ္စလြလ္ခဖီးယ္ျဖစ္ေနသည္႔ဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္း ဥပမာအားႀကည္႔ပါ။
" ما رواه ابن ماجه من طريق عمر بن عبد العزيز عن عقبة ابن عامر مرفوعاً : رحم الله حارس الحرس4" فان عمر لم يلق عقبة كما قال المزي في الأطراف .
အိဗ္နုမားဂ်ဟ္သခင္ႀကီးမွ အုမရ္ဗင္အဗ္ဒြလ္အဇီးဇ္သခင္ႀကီးမွ အြက္ဗဟ္ ဗင္အာေမရ္သခင္ႀကီးထံမွ ဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္႔ ဆင္႔ဆိုမွဳကို မိမိ၏ အိဗ္နုမာဂ်ဟ္က်မ္းတြင္ဆင္႔ဆိုတင္ျပခဲ႔၏။(အုမရ္ဗင္အဗ္ဒြလ္အဇီးဇ္သခင္ႀကီးအားအရွင္ျမတ္သနားႀကင္နာေတာ္မူပါေစ၎သည္အမွန္တကယ္သာသနားေတာ္အားထိန္းသိမ္းေစာင္႔္႔ေရွာက္သူမ်ားအနက္မွျဖစ္သည္။) အိဗ္နုမားဂ်ဟ္ က်မ္း ကိသားဗြလ္ဂ်ီဟာဒ္ အတြဲ(၂) စာမ်က္နွာ၉၂၅ ဟဒီးသ္အမွတ္ ၂၇၆၉ ကိုႀကည္႔ပါ။ တဖက္မွာ ေမဇ္ဇီးယ္ သခင္ႀကီးမွ စင္စစ္ အုမရ္ဗင္အဗ္ဒြလ္အဇီဇ္သခင္ႀကီးသည္ အြက္ဗဟ္ဗင္အာေမရ္သခင္ႀကီးနွင္႔ေတြ႔ဆံုခဲ႔ျခင္း(လံုးဝ)မရွိဟုအတည္ျပဳ ေျပာႀကားခဲ႔၏။
3- بم يعرف ؟
ေမး။ ။ေအရ္စားလြလ္ခဖြီးယ္ျဖစ္ေနသည္ကိုမည္သို႔သိရွိနိုင္မည္နည္း။
يُعرف الإرسال الخفي بأحد أمور ثلاثة وهي :
ေျဖ။ ။ ေအရ္စားလြလ္ခဖြီးယ္ျဖစ္ေနသည္ကို အခ်က္သံုးခ်က္ျဖင္႔သိရွိနိုင္၏။ ၎တို႔မွာ
أ‌) نَصُّ بعض الأئمة على أن هذا الراوي لم يلق من حدث عنه أو لم يسمع منه مطلقاً.
၁။ အီမာမ္ႀကီးတစ္ပါးပါး၏ အတည္ျပဳေျပာႀကားခ်က္ျဖင္႔သိရွိနိုင္၏။ ရွင္းလင္ခ်က္ ။ ။အီမာမ္ႀကီးတစ္ပါးပါးမွ စင္စစ္ ဆင္႔ဆိုသူသည္ ၎ဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္႔ဟဒီးသ္အားမည္သူ႔ထံမွဆင္႔ဆိုခဲ႔သည္ဟုတင္ျပခဲ႔သည္႔သူနွင္႔၎သည္
ေတြ႔ဆံုခဲ႔ျခင္းမရွိသလို ၎ထံမွ ႀကားသိဆင္႔ဆိုခဲ႔ျခင္းလည္းမဟုတ္ဟု အတည္ျပဳေျပာႀကားခ်က္ျဖင္႔သိရွိနိုင္၏။
ب‌) إخباره عن نفسه بأنه لم يلق من حدث عنه أو لم يسمع منه شيئاً.
ت‌) ၂။ ဆင္႔ဆိုသူကိုယ္တိုင္ဝန္ခံအသိေပးေျပာႀကားခ်က္ျဖင္႔သိရွိနိုင္၏။ ရွင္းလင္းခ်က္။ ။ ဆင္႔ဆိုသူမွ ကြ်န္ုပ္သည္ ဟဒီးသ္ေတာ္အားဆင္႔ဆိုရာတြင္ တင္ျပခဲ႔သည္႔ ၎နွင္႔ေတြ႔ဆံုခဲ႔ျခင္း၎ထံမွဟဒီးသ္ေတာ္အားႀကားနာခဲ႔ျခင္းမရွိခဲ႔ဟု မိမိကိုယ္တိုင္ဝန္ခံအသိေပးေျပာႀကားခ်က္ျဖင္႔သိရွိနိုင္၏။
ث‌) مجيء الحديث من وجه آخر فيه زيادة شخص بين هذا الراوي وبين من روي عنه. وهذا الأمر الثالث فيه خلاف للعلماء، لأنه قد يكون من نوع " المزيد في متصل الأسانيد".
၃။ အျခားဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းတစ္ခုျဖင္႔သိရွိနိုင္၏။ ရွင္းလင္းခ်က္။ ။ အျခားဆင္႔ဆိုမွုလမ္းေႀကာင္းတစ္ခုျဖင္႔ ဤဆင္႔ဆိုမွုတြင္ ဆင္႔ဆိုသူနွင္႔ဆင္႔ဆိုခံရသူအႀကားတစ္ဦးပိုေနသည္ကိုသိရွိနိုင္၏။ မွတ္ခ်က္။ ။ ဤတတိယေျမွာက္အခ်က္သည္ ပညာရွင္ႀကီးမ်ားထံတြင္အကြဲအလြဲရွိ၏ အေႀကာင္းမွုကား ဤသို႔ ဆင္႔ဆိုသူနွင္႔ဆင္႔ဆိုခံရသူအႀကားတစ္ဦးပိုေနသည္ကို (အလ္မဇီးဒ္ ဖြီးမြသ္သေဆြေလလ္အစားနီးဒ္)အမည္ျဖင္႔သတ္မွတ္ခ်က္ရွိေန၏။
4- حكمه :
ေအရ္စားလြလ္ခဖြီးယ္ဟဒီးသ္ေတာ္၏ ပညတ္ခ်က္မွာ ။ ။
هو ضعيف ، لأنه من نوع المنقطع ، فإذا ظهر انقطاعه فحكمه حكم المنقطع .
ေအရ္စားလြလ္ခဖြီးယ္ဟဒီးသ္ေတာ္၏ ပညတ္ခ်က္မွာ ။ ။ (ဒီြအီးဖ္)ခိုင္မာမွုအားနည္း၍က်ဥ္ေရွာင္ရမည္။ ၎သည္မြန္ကေသြအ္၏အမ်ိဳးအစားအနက္မွျဖစ္၏။ အကယ္၍ အင္ေကသြားအ္ ျဖစ္ေနသည္မွာေပၚလြင္က ၎အားအထက္တြင္တင္ျပခဲ႔သည္႔မြန္ကေသြပညတ္ခ်က္အတိုင္းပညတ္ရမည္။ မြန္ကေသြအ္၏ ပညတ္ခ်က္ကို ဤေနရာတြင္ျပန္လည္တင္ဆက္ေပးပါမည္။
7- حكمه :
မြန္ကေသြအ္ ဟဒီးသ္၏ ပညတ္ခ်က္မွာ
المنقطع ضعيف بالاتفاق بين العلماء ، وذلك للجهل بحال الراوي المحذوف .
မြန္ကေသြအ္ ဟဒီးသ္၏ ပညတ္ခ်က္မွာ (ဒြအီးဖ္)ခိုင္မာမွဳအားနည္း၏ က်ဥ္ေရွာင္ရမည္ဟုပညာရွင္ႀကီးမ်ားမွအကြဲအလြဲမရွိအတည္ျပဳသတ္မွတ္ႀက၏။အေႀကာင္းမူကား ဟဒီးသ္ေတာ္တစ္ပုဒ္အားလက္ခံလိုက္နာက်င္႔ေဆာင္နိုင္ရန္စည္းကမ္းခ်က္မ်ားရွိသည္႔အနက္ ပထမစည္းကမ္းခ်က္ျဖစ္သည္႔ (အိသ္ေသဆြားလြစ္စနဒ္)ဆိုသည္႔စည္းကမ္းခ်က္ျဖင္႔ကိုက္ညီမွုမရွိျခင္း။ရာဝီတစ္ပါးတစ္ပါးထက္အမ်ားဆင္႔ဆိုမွုကြင္းဆက္ျပတ္လပ္ေန၍၎တို႔၏အေျခအေနမ်ားကိုမသိရျခင္းေႀကာင္႔ ယင္းဟဒီးသ္ မြန္ကေသြအ္အား က်ဥ္ေရွာင္ရမည္။
5- أشهر المصنفات فيه :
ေအရ္စားလြလ္ခဖြီးယ္ ဟဒီးသ္ေတာ္မ်ားကို တင္ဆက္ထားသည္႔အေက်ာ္အေမာ္က်မ္းႀကီးမ်ားမွာ။ ။
ـ كتاب التفصيل لمبهم المراسيل للخطيب البغدادي .
ခသီးဗ္ ဗဂ္ဒါဒီ(ရဟီ)သခင္ႀကီး၏ အသ္သဖ္ဆြးလ္လု လိမြဗ္ဟာေမလ္မရာစီးလ္ က်မ္း။
ဆက္ရန္(ကိုေနစိုး